De komende tijd belichten we op onze website mensen die onderzoek doen of deden in de collectie van Regionaal Archief Tilburg. Dit geeft een beeld van het gebruik van de verschillende bronnen die we in onze collectie hebben én de verrassende resultaten die dat kan op leveren.
In dit blog vertelt Sterre Schlink over haar onderzoek naar de reisverslagen van Henri van Kempen voor haar bachelor scriptie. Sterre is 23 jaar en studeert Geschiedenis aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Zij heeft de richting cultuurgeschiedenis gekozen en zit nu in haar laatste jaar. Ze woont in Tilburg en is al ruim een jaar vrijwilliger bij Regionaal Archief Tilburg. Momenteel loopt ze daar ook stage.
Het archief van Henri van Kempen
Voor haar scriptie heeft Sterre onderzoek gedaan naar een reisverslag van Tilburger Henri van Kempen, die in de jaren 1927-1930 in Belgisch Congo verblijft. Hij werkt daar als ambtenaar, in dienst van een Belgische firma, op een factorij, waar hij helpt met het wegen van rijst en palmpitten. Later woont hij in de binnenlanden van Congo op een palmplantage. Gedurende die jaren schrijft Van Kempen artikelen voor de Tilburgsche Post, elke vrijdag werd er een stukje gepubliceerd. Behalve de artikelen, schrijft van Kempen ook verslagen van zijn reizen en zijn belevenissen in Congo. 
Sterre ontdekte het archief van Van Kempen tijdens haar vrijwilligerswerk voor het archief. Zij was bezig met het inventariseren van oorlogsarchieven. Het archief van Henri van Kempen bevat namelijk, behalve artikelen van zijn hand, perskaarten, brieven en reisverslagen, ook een zeer interessant verslag over Tilburg gedurende de oorlogsjaren. Sterre werd meteen gegrepen door het archief: “Ik kreeg echt wel affiniteit met die man, je voelt toch een soort band, ook omdat het zijn persoonlijke spullen zijn. Het was ook een aantrekkelijke man en hij schrijft mooi. Hij is een tijdlang journalist geweest en schreef stukjes, bijvoorbeeld over het verenigingsleven, de katholieke debatclub, de schouwburg. Hij was ook actief binnen het Tilburgse verenigingsleven. Ik vond hem gewoon een leuke man die geïnteresseerd is in culturele dingen, net als ik.”
“Ik heb ook nog een fijn gesprek gehad met zijn nicht, Mieke Gadella, om meer te weten te komen over Van Kempen. Zij heeft hem echt gekend, heel bijzonder. Hij is in 1975 gestorven, dat is echt al heel lang geleden. Ik had eigenlijk niet verwacht dat er iemand was die hem had gekend. Ik ken hen alleen uit de archieven en dat is toch anders. Ik vond het mooi om met iemand te praten die echt een band met hem heeft gehad. Dat maakt hem zo tastbaar.”
Belgisch Congo
Sterre werd getipt dat er ook nog een reisverslag in het archief zat: “Toen ben ik dat gaan bekijken en ik schrok me rot, want het beeld van hem veranderde. Ik vond de manier waarop hij over de Congolezen schreef heel heftig en -in mijn ogen- racistisch. Ik leerde een andere kant van hem kennen. Naarmate ik mezelf meer verdiepte in die tijd, kon ik het ook wel relativeren. Hij was geen nare man, als is dat met de normen en waarden van nu soms lastig te begrijpen. Naarmate Van Kempen langer in Congo blijft wordt hij helemaal meegetrokken in die koloniale sfeer. Je merkt ook dat hij in het begin van zijn verblijf gematigder schrijft dan aan het einde en dat hij ook wat heftiger gaat denken en handelen: bijvoorbeeld dat het normaal was om de Congolese bevolking te slaan. “Hoe kan je dat doen”, was mijn reactie Er waren toentertijd ook wetenschappers die vonden dat zwarte mensen tot een hele andere soort behoorden. Nu denk je “hoe is het mogelijk!”, maar toen werd er zo gedacht. Het was een heel andere tijd.
Aanpak van het onderzoek
“Het reisverslag was, hoewel heftig, superinteressant en ik wist dat daar nog niets mee gedaan was. Ik wilde graag weten hoe zijn ‘racisme’ zich verhield tot zijn tijd. Was hij heel extreem of was het normaal hoe hij schreef? Je werkt vanuit een soort theoretisch kader, dat is belangrijk. Vervolgens ben ik literatuuronderzoek gaan doen naar reisverslagen. Ik heb ook gekeken hoe deze zijn opgebouwd en welke stijlfiguren en elementen er gebruikt worden. Deze heb ik vergeleken met het reisverslag van Van Kempen. Verder heb ik heb ook gekeken naar theorieën over ‘othering’; hoe je schrijft en praat over andere mensen. Er zijn ook verschillende manieren waarop je dat kan doen. En ook in combinatie met reisverslagen zijn er bepaalde overzichten waarin je dat kunt vergelijken en komt dat overeen met hoe zij anderen beschrijven? Ik heb ook gekeken naar het koloniale discours. Hoe werd er geschreven en gepraat over zwarte mensen, hoe is dat terug te lezen is in zijn reisverslag? Vergeleken met andere reisverslagen kan ik concluderen dat het erg binnen zijn tijd past en het is ook vergelijkbaar met andere reisverslagen: “Hij was echt een kind van zijn tijd”.
Waarom is dit soort onderzoek belangrijk?
“We kijken natuurlijk vanuit ons eigen raamwerk van waarden en normen. Als je naar het verleden kijkt met de ogen van nu, dan ontstaat er een scheef beeld. Je moet begrijpen dat Henri niet dacht zoals wij nu, er heersten toentertijd andere normen en waarden. Door deze juist te plaatsen in die tijd, kunnen we er beter en genuanceerder naar kijken. Maar het blijft gewoon heel lastig: zaken als dit schuren natuurlijk heel erg, er is nog altijd een spanningsveld.”
Scriptie Sterre Schlink, Een zwart-witte reis door Belgisch-Congo
Lanciersprijs
Om verschillende soorten onderzoek in de collectie te stimuleren, reikt Regionaal Archief Tilburg eens in de twee jaar de Lanciersprijs uit aan een onderzoeker die gebruik heeft gemaakt van de archiefcollectie en daarover gepubliceerd heeft. Op 14 oktober 2021 wordt de prijs voor de derde keer uitgereikt. Wil je meer weten over de Lanciersprijs? Lees hier.
Sterre houdt op 27 mei ook een lezing tijdens het Historische Café
