Op 23 januari 1535 geeft keizer Karel de Vijfde als graaf van Holland een octrooi af waarin hij toestemming geeft om een weg door de Langstraat naar Geertruidenberg aan te leggen.
Het verzoek kwam van het stadsbestuur van Geertruidenberg. Wat was het geval. Een dijkdoorbraak en overstroming, het 'inbrecken van de Dortse Waert', had er toe geleidt dat een belangrijke weg door de Langstraat niet langer gebruikt kon worden. Dat belette inwoners van de Langstraat om met paard en wagen de Bergse markt te bereiken. Ook de inwoners van Geertruidenberg konden niet langer gebruik maken van deze 'vrijen heerwech'. Iedereen moest nu zijn of haar toevlucht nemen tot 'schuijtkens' om het water over te steken waarvoor betaald moest worden. De bereikbaarheid van Geertruidenberg was in het geding en de handel leed daaronder. Voor de neringdoenden in de stad, en de belastinginkomsten, was dit een hard gelag.
Vandaar dat het stadsbestuur het initiatief genomen had om een voorstel in de dienen om de oude weg te herstellen. Het moest een betere en hogere weg worden en waar het water het land te diep had weggespoeld moest er een brug komen. Op die manier konden mensen uit Brabant en de Langstraat 'met wagen paerden ende goet' weer naar Geertruidenberg komen.
Dat voorstel kostte natuurlijk geld en om de kosten daarvoor te dekken stelde de Bergenaren voor om tol te heffen voor het passeren van de brug. Daarmee zou dan ook het onderhoud kunnen worden betaald.
Karel de V en zijn adviseurs in de Hollandse Rekenkamer waren wel genegen om dit voorstel te honoreren, maar zij stelden wel een voorwaarde. De scheepvaart naar 's Gravenmoer, Dongen en Oosterhout door 'tdiep' voorbij Geertruidenberg moest mogelijk blijven. Over 'tdiep' moest een 'open vallende' brug komen, van steen, die de doorvaart mogelijk maakte. Het bedienen van de brug door 'een properen 'persoone' kwam voor rekening van de stad.
Het was tevens noodzakelijk voorzieningen te treffen om te voorkomen dat schepen tegen de brug aan voeren, waarvoor een 'hooft' nodig was die de brug beschermde tegen schepen die door wind of stroming de brug zouden kunnen beschadigen.
< Portret van Karel de Vijfde in 1548 door Titiaan. Bron: Wikipedia.
Om de kosten voor de aanleg van de brug te financieren mocht de stad tol heffen. Dit octrooi bevat een strikte opgave van de kosten voor wie de brug passeerde en dat geeft meteen een mooi inzicht in het verkeer over de brug. Het laat zien hoe specifiek de regels toen al waren en hoe er nagedacht werd over de redelijkheid van de vergoedingen.
Voor een paard, met inbegrip van de man die er op zit of het paard leidt, een 'oirtken'. Een wagen, geladen of ongeladen, voor elk paard een oort. De personen die op de wagen zitten en ook de goederen worden niet apart belast. Elke persoon die de brug te voet passeert, 'vrouwe ofte mans persoone (!), een Hollandse penning. Elk 'hooren beesten' (koeien e.d.) twee Hollandse penningen, acht schapen kostte een oord, elk varken een Hollandse penning.
Als men de brug over was en men wilde terug mocht er geen tol geheven worden. Dus je betaalde voor een hele dag de passage. Stel een koopman liep met twee koeien de brug over, dan betaalde hij vijf Hollandse penningen. Kwam hij na de markt weer terug met één koe, dan kostte hem dat niets.
Natuurlijk werd dit octrooi niet voor niets gegund aan Geertruidenberg. De stad was verplicht om een rekening op te maken van het verkeer over de brug en de domeinen van het graafschap Holland inde van de totale opbrengst elke twaalfde penning.
Dit octrooi is opgemaakt in de hoofdstad van het hertog Brabant, Brussel. De oorspronkelijk datering spreekt van 1534 maar omdat het Brabantse hof de Paasstijl hanteerde, dat wil zeggen dat het nieuwe jaar begon na Pasen, was het in onze huidige jaartelling al 1535.
PS. Dit is mijn laatste Charter Centraal. Het was ontzettend leuk om te doen en het was een hele toer om elk kwartaal weer een keuze te maken uit alle charters die in de depots liggen. Mijn serie betrof charters die buiten de huidige grenzen van Nederland waren uitgevaardigd. Daar zijn er nog genoeg van!
Mijn werk zit erop. Veel dank aan alle lezers van deze serie.
