Wie vindt het niet leuk om zijn of haar eigen woonplaats vanuit de lucht te bekijken? Of juist een andere plek? Tegenwoordig kan dit met Google Earth en Google Maps, maar voorheen kon dit alleen door middel van foto’s gemaakt vanuit de lucht. Daarom waren luchtfoto’s altijd een beetje bijzonder omdat we zelden de mogelijkheid hadden om die plekken van bovenaf te bekijken. En nog steeds zijn luchtfoto’s interessant aangezien ze al anderhalve eeuw gemaakt worden en ze ons waardevolle informatie kunnen verschaffen.
Foto: Loodrechtfoto Goirle Noord. Delta Phot, collectie Regionaal Archief Tilburg
In het depot van Regionaal Archief Tilburg bevindt zich een groot aantal luchtfoto’s. Deze zijn voornamelijk langere tijd geleden meegekomen met collecties van de gemeenten uit het werkgebied. Hiervan is destijds een klein deel gescand en gedeeltelijk online gezet in de fotodatabank. Maar veruit het merendeel zat vermoedelijk nog verstopt in dozen. Hoe zat het nu precies met de luchtfoto’s?
Omdat we af en toe ook vragen kregen van bezoekers naar luchtfoto’s en omdat het gaat om een unieke vorm van fotografie, besloten we om deze collectie nader te inventariseren en waar mogelijk beter beschikbaar te maken.
Luchtfoto’s zijn er in twee vormen: oblique (onder een schuine hoek genomen) en loodrecht (verticaal genomen). Oblique noemen we hierna ‘panorama.’ Bij de panoramafoto’s die Regionaal Archief Tilburg bezit gaat het vrijwel uitsluitend om afdrukken. Bij de loodrechtfoto’s gaat het om zowel afdrukken als negatieven. Loodrechtfoto’s worden meestal gemaakt volgens een bepaald strokenpatroon waardoor je uiteindelijk foto’s hebt van een groot aaneengesloten gebied zoals een stad of dorp. Het gaat in dat geval om grote aantallen negatieven die bij een bepaalde opnamesessie horen. Die negatieven zelf zijn vrij groot, ongeveer 25x25 cm zodat er een goede weergave is van details. In de rand van het negatief staan onder meer de opnametijd, opnamedatum, vlieghoogte en (uniek) volgnummer. Deze foto’s worden onder meer gebruikt voor het vervaardigen van kaarten en plattegronden.
De eerste luchtfoto werd in 1858 gemaakt door de Franse fotograaf Gaspard-Félix Tournachon (ook wel bekend onder het pseudoniem Nadar) vanuit een luchtballon. Daarna waren er vele anderen die zich bezighielden met luchtfotografie. De foto van Nadar bestaat helaas niet meer; de oudste nog wel bestaande luchtfoto is gemaakt door James Wallace Black in 1860. Het is een panoramafoto van de stad Boston in de VS, eveneens gemaakt vanuit een ballon.
Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog werd luchtfotografie ingezet als middel voor militaire verkenning en spionage. Maar al begin twintigste eeuw kwamen er ook partijen op die zich gingen bezighouden met luchtfotografie op commerciële basis. Voorbeelden hiervan zijn het Nederlandse (niet meer bestaande) KLM Aerocarto en het Duitse Hansa Luftbild.
Foto: Milton Kent met een luchtfoto-camera, 1953, fotograaf onbekend, Mitchell Library, State Library of New South Wales
Luchtfoto’s worden vaak gemaakt in opdracht van overheids- en andere instanties zoals ministeries, waterschappen, provincies, gemeenten en bedrijven. Ze zijn van groot nut voor onder meer analyse van de openbare ruimte, onderzoek naar milieuverontreiniging, analyse van de vegetatie, archeologisch, historisch en bodemkundig onderzoek, bij juridische conflicten over erfgrenzen en verjaring en voor explosievenonderzoek.
Om de luchtfoto’s van Regionaal Archief Tilburg beter in kaart te brengen zijn de afdrukken en negatieven gelicht uit de onderdelen van de gemeentelijke fotocollecties die nog niet volledig waren geïnventariseerd. Ze werden ingedeeld bij de juiste collectie en waar nodig beter verpakt. Bij de negatieven, die vanwege het formaat en het kwetsbare materiaal lastiger te verpakken zijn, moet dit de komende tijd in fases gebeuren, ook vanwege de aantallen.
Van de gevonden luchtfoto’s werd ook nagegaan of we beschikken over de rechten. In dat geval zouden we namelijk de foto’s online en downloadbaar kunnen zetten. Tot onze verrassing troffen we vele negatieven aan waarvan we tevens de rechten hebben. Een klein deel hiervan, loodrechtfoto’s van gemeente Goirle, waren al eerder gescand. We hebben ze nu online kunnen zetten en in hoge resolutie downloadbaar. De komende tijd zullen in fases meer van deze negatieven worden gescand en in HR downloadbaar in de fotodatabank gezet.
Verder werden er panoramafoto’s van Berkel-Enschot aangetroffen die we eveneens online konden zetten. Ze zijn op aanvraag downloadbaar.
Er zijn nog vele luchtfoto’s zijn, met name panoramafoto’s van meerdere gemeenten uit ons werkgebied, die geschikt zijn om te bekijken. Om ze in te zien, vraag je ze binnenkort via de website aan (zoals je een ander archiefstuk aanvraagt) en liggen ze dan voor je klaar in de studiezaal.
Foto: Panoramafoto Huize Assisië te Biezenmortel. Bureau Slagboom en Peeters Middelburg en Luchthaven Antwerpen
Tot slot ontvingen we onlangs nog een leuke en bijzondere aanvulling op de luchtfoto’s, namelijk klein-formaat glasnegatieven met luchtfoto’s van het buitengebied van Tilburg in de jaren ’60 van de vorige eeuw, gemaakt in opdracht van de Koninklijke Nederlandsche Heidemij (het huidige Arcadis.) Na reinigen en scannen van de negatieven zullen ze op termijn in de fotodatabank te zien zijn.
Bekijk hier alle luchtfoto’s die op dit moment te zien zijn in onze fotodatabank.
En wie het leuk vindt om meer luchtfoto’s te bekijken kan naast de websites van vele andere regionale en landelijke archieven terecht op bijvoorbeeld de volgende websites:
Aviodrome luchtfoto-archief
Luchtfoto’s Tweede Wereldoorlog
Luchtfoto’s van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie
