Archief schepenbank Tilburg en Goirle ontsloten
In mei 2016 hopen we de inventaris van het archief van de schepenbank te kunnen presenteren op de website. Het archief is 108 meter in omvang met veel losse stukken. Voor 1811 vormt het archief de belangrijkste bron voor onderzoek voor de dorpen Tilburg en Goirle. De inventarisatie is de laatste jaren vooral ter hand genomen door Arjan van Loon, een archivaris van wie we in april 2016 afscheid gaan nemen vanwege vervroegd pensioen.
Rechterlijke macht van de heer van Tilburg en Goirle
De heer van Tilburg en Goirle bezat voor 1811 de rechterlijke macht in zijn heerlijkheid. Uit de inwoners benoemde de heer het rechtsprekende college, de schepenen. De schepenbank van Tilburg en Goirle bestond uit zeven schepenen, vijf uit Tilburg en twee uit Goirle. De schepenen waren niet opgeleid tot rechter en het was ook echt een bijbaan. Een aparte enclave vormde Riel, die behoorde tot de schepenbank van Hilvarenbeek. De heer had ook het recht de schepenbank voor te zitten, recht te vragen en het vonnis na uitspraak van de schepenen uit te voeren. Dat deed de heer niet zelf, maar zijn plaatsvervanger de drossaard van Tilburg. In Tilburg kennen we ook verschillende straatnamen, die begint met de term drossaard. Om enkele te noemen Drossaard van der Willigenhof, Drossaard Bernagiestraat. De drossaard wordt ook wel eens schout genoemd. De schepenen hielden zich bezig met criminele en civiele rechtspraak en vrijwillige zaken. De schepenbank had voor criminele zaken bevoegdheden op de hoge jurisdictie. De instelling had het zogenaamde halsrecht; in criminele zaken kon de doodstraf worden geëist. Bij civiele zaken moet je denken aan geschillen over eigendom en vooral het niet terugbetalen van geleend geld. Naast criminele en civiele rechtspraak vormde de vrijwillige rechtspraak een groot en belangrijk onderdeel van de taken van de schepenen, zoals de verkoop en verdeling van eigendommen, het vervaardigen van boedelinventarissen, het vastleggen van schuldbekentenissen, het maken van boedelverdelingen en voogden en toeziende voogden van moesten hun verantwoording, vastgelegd in een voogdijrekening, afleggen bij de schepenen; zij hadden het toezicht op (half)wezen.
In het schepenbankarchief van Tilburg was geen aparte weeskamer. Een weeskamer is iets anders dan een weeshuis. In weeshuizen werd voor de kinderen gezorgd en de weeskamers beheerden het vermogen of zagen toe op het beheer. De gegevens zijn opgenomen in de voogdij- en boedelrekeningen in de rubriek bijzonder stukken.
De vrijwillige rechtspraak zou je kunnen vergelijken met de functie van een notaris: het overdragen en bezwaren van onroerende goederen en het staan over andere akten. Onder invloed van Franse wetgeving werd vanaf 1811 de rechtspraak geprofessionaliseerd. De vrijwillige rechtspraak werd overgenomen door de notarissen.
Raad van Brabant te 's-Gravenhage
Het Archief van de Raad van Brabant wordt bewaard bij het Brabants Historisch Informatiecentrum (BHIC). De Raad van Brabant fungeerde voor de Stad en Meierij van 's-Hertogenbosch, Stad en Markiezaat van Bergen op Zoom, Stad en Baronie van Breda, Grave en het Land van Cuijk, Steenbergen, Willemstad en Prinsenland. Behalve Staats-Brabant behoorden delen van het tegenwoordige Zuid-Limburg tot het rechtsgebied van de Raad, de zogenaamde Staatse Landen van Overmaze, bestaande uit ongeveer de helft van het aantal schepenbanken van het Land van Valkenburg, het Graafschap Daelhem en het Land van 's-Hertogenrade. Vanaf 1676 sprak de Raad van Brabant ook recht in appelzaken vanuit Staats-Vlaanderen, het huidige Zeeuws-Vlaanderen.
Gedurende de Tachtigjarige Oorlog werd Noord-Brabant geleidelijk afgesplitst van het oude hertogdom Brabant en kwam in handen van de Staten-Generaal. De Spaanse Koning tevens Hertog van Brabant erkende pas in 1648 de Staatse souvereiniteit. De Staten-Generaal te Den Haag namen in Staats-Brabant de plaats in van de Hertog van Brabant. In 1591 besloten de Staten-Generaal een voorziening te treffen voor Brabanders, die onder haar soevereiniteit stonden en niet meer bij de Souvereine Raad van Brabant te Brussel in beroep konden gaan. Zij richtten daartoe op een Raad en Leenhof te Brabant, residerende op het Binnenhof te 's-Gravenhage. In 1795 werd de Raad van Brabant ontbonden en vervangen door het Hof van Justitie te 's-Hertogenbosch (1795-1802), later het Departementaal Gerechtshof voor Brabant te Breda (1802-1811). De Raad van Brabant fungeerde voornamelijk voor zaken in hoger beroep. Daarnaast kwam men in sommige gevallen direct bij de Raad terecht. De Raad behandelde straf-, civiele- en voluntaire zaken. In strafzaken werden delicten berecht, in civiele of burgerlijke zaken ging het om geschillen tussen personen. De voluntaire of vrijwillige zaken betroffen voornamelijk administratieve zaken zoals het verlenen van meerderjarigheidsverklaringen. Daarnaast was de Raad van Brabant ook betrokken bij de benoeming van en het toezicht op allerlei functionarissen.Door het Leenhof van Brabant te 's-Gravenhage werden beleningen geregistreerd, voornamelijk van leengoederen in de Meierij van 's-Hertogenbosch.
