Sinds de ontdekking in 2004 van haar in Kamp Vught geschreven dagboek heeft de hele wereld kunnen kennismaken met de Tilburgse Helga Deen (1925-1943). Haar gezicht en allerlei feiten uit het korte leven van dit Joodse meisje werden bekend. Uiteindelijk werd er zelfs een parkje in de Willem II straat naar haar genoemd. Maar wie waren die andere ruim 130 Joodse Tilburgers die in de Holocaust werden vermoord? Dat is de vraag die een werkgroep in samenwerking met Stadsmuseum Tilburg en Regionaal Archief Tilburg sinds augustus probeert te beantwoorden. De namen van deze Tilburgers zijn bekend, maar is het ook mogelijk hun gezichten en hun levensverhalen te achterhalen? Zo’n twaalf vrijwilligers gaan na waar deze Joodse Tilburgers woonden, werkten, naar school gingen en wat ze verder voor sporen in de Tilburgse samenleving hebben nagelaten. En zijn er wellicht nog nabestaanden te vinden?
Petra Robben, die het project leidt, licht het doel toe: ‘Aan de ene kant zijn we op zoek naar nieuwe manieren van herdenken en herinneren. In deze tijd hebben we behoefte aan persoonlijke verhalen om zo een nieuwe dimensie te geven aan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Maar zeker zo belangrijk is het voor ons om materiaal te verzamelen dat op scholen gebruikt kan worden om de geschiedenis van de Holocaust dichter bij leerlingen te brengen.’
De HBS in 1939
Dat is ook de reden dat de werkgroep een foto van alle HBS-leerlingen uit 1939 centraal stelt in de zoektocht. ‘In 1939 zijn alle leerlingen van de toenmalige HBS Willem II aan de Ringbaan-Oost op de foto gezet. We weten dat er minstens een twaalftal Joodse leerlingen op de foto staat uit de families Samson, Polak, Nathan, Gersons, Roos, Deen, Mendels en Meyer Udewald. We willen nu in contact komen met mensen die iets over hen kunnen vertellen. Zo zijn er de zusjes Floortje, Leonie en Wies Polak. Zij wisten in 1940 te ontkomen naar de Verenigde Staten maar hun broer Bertram kwam om in Auschwitz. In 2011 is er voor hem een struikelsteen gelegd in de Prof. Dondersstraat. Zo hebben al die Joodse leerlingen hun eigen verhaal, dat het verdient om verteld te worden. We zijn nu op zoek naar iedereen die iets kan vertellen over de leerlingen op de foto, zowel de Joodse als de niet-Joodse. Want alle verhalen en namen kunnen bijdragen aan het grote verhaal achter deze foto: een school met zo’n 140 leerlingen van uiteenlopende pluimage van wie het leven vaak dramatisch zou veranderen door de oorlog.’
Donald Mendels
Hans Scholtes, werkgroeplid en geschiedenisdocent aan Koning Willem II-College, geeft een voorbeeld: ‘Mogelijk staat op de foto ook Donald Mendels (1928-1943), zoon van Emanuel Mendels, die eigenaar was van kartonnagefabriek Atlanta aan de Korvelseweg. Hij zat in 1939 in de eerste klas maar moest in 1941 van school af omdat hij Joods was. Hij heeft toen een tijdje op het Joodsch Lyceum in Den Bosch gezeten en is daarna met zijn familie ondergedoken. Waarschijnlijk hebben leden van de Tilburgse familie Voeten geholpen het gezin Mendels her en der onder te brengen, in Tilburg, Breda en Rotterdam. De familie Mendels is uiteindelijk verraden en gedeporteerd. Het zou heel waardevol zijn als nabestaanden van deze familie Voeten ons nog wat details zouden kunnen vertellen. Ook de accountant H. van Opstal uit de Willem II straat moet de familie Mendels geholpen hebben. En zo zullen er nog heel wat mensen in Tilburg en daarbuiten zijn die stukjes van de puzzel kennen. Ieder detail kan helpen het lot van Donald Mendels, zijn ouders en zijn zussen te reconstrueren.’
Arnoud-Jan Bijsterveld van Tilburg University vult aan: ‘We hebben inmiddels ervaren dat het voor overlevende familieleden, ook nu nog, veel voldoening geeft als er stukjes van het levensverhaal van hun vermoorde verwanten boven water komen. Zo kon ik onlangs aan iemand twee brieven doorgeven die haar in 1945 omgekomen oma in 1941 had geschreven. Met andere nabestaanden ben ik naar het huis gelopen waar opa, die de oorlog overleefde als onderduiker in Middelbeers, voor de oorlog had gewoond. Dat is heel ontroerend. En voor ons is het een geweldige ervaring om mensen van wie de Nazi’s het bestaan trachtten uit te wissen, weer een beetje terug in de herinnering te brengen als mensen die ooit gewoon deel uitmaakten van de Tilburgse samenleving.’
Kortom: herkent u iemand op deze schoolfoto, misschien uzelf of een familielid, en kent u verhalen over hen die zich afspelen voor of in de oorlog, neem dan contact op met Petra Robben, telefoon 013-54 94 565. E-mailen kan ook, naar Petra.Robben@mommerskwartier.nl of a.j.a.bijsterveld@uvt.nl. Bekijk hieronder de foto met controurlijnen rond de personen.
