Kennisuitwisseling projectgroep WOII: Bezoek Den Ouden Bodac

Op woensdag 3 december 2025 brachten medewerkers van de afdeling Historisch Vooronderzoek OO (Ontplofbare Oorlogsresten) van Den Ouden Bodac een bezoek aan Regionaal Archief Tilburg.

Den Ouden Bodac werkt volgens het Certificatieschema Vooronderzoek en Risicoanalyse ontplofbare oorlogsresten (CS-VROO) en voor hun jaarlijkse audit moeten ze voldoen aan scholingsdagen. Zodoende kwam een groep van zes historici uit Schijndel naar Tilburg toe voor een kennisuitwisseling omtrent bronnenonderzoek naar de Tweede Wereldoorlog. Ze werden ontvangen door de onderzoeksgroep Oorlogsslachtoffers die een inkijk gaf in hun onderzoeken en de vele bronnen die RAT beheert.

Verzet in Tilburg

De kennisdeelsessie begon met medewerker van RAT en lid van de onderzoeksgroep Martijn van Bommel. Hij heette de groep welkom en vertelde over zijn onderzoeken die in de loop van meerdere WOII-projecten zijn uitgevoerd. Onder andere een onderzoek naar het verzet in Tilburg: is het mogelijk om dit verborgen netwerk geheel in kaart te brengen in een schematisch overzicht? De resultaten werden getoond in een lijst van verschillende soorten verzet, groeperingen en personen en een uiteindelijk schematisch ‘web’ van wie met wie in verbinding stond. Uiteraard werden verschillende obstakels besproken zoals het gegeven dat het verzet ‘geheim’ was en je vele schuilnamen tegenkomt. Daarnaast werk je voornamelijk met herinneringen van na de oorlog en deze kunnen nogal een troebel licht schijnen op het daadwerkelijke gebeuren in de jaren ’40-’45. Een goed voorbeeld hiervan is Cees van Hombergh: een Tilburger die daadwerkelijk verzetsdaden heeft uitgevoerd maar ook een dubieuze rol heeft gespeeld in het naoorlogse Tilburg. Martijn liet zien dat een historische actor als Van Hombergh zand in de ogen van de historicus kan gooien door meerdere ‘waarheden’ te vertellen en zelf bronnen te fabriceren. Eerder schreef Martijn hierover al een artikel in het Erfgoedmagazine Tilburg.

Onderzoeksprojecten rondom de Tweede Wereldoorlog

Astrid de Beer vertelde over de verschillende projecten rondom de tweede Wereldoorlog waaraan Regionaal Archief Tilburg heeft meegewerkt of heeft geïnitieerd. In samenwerking met het TCC en met behulp van vrijwillige onderzoekers (citizen science) is in 2016-2017 onderzoek gedaan naar de 22 studenten van de Economische Hogeschool die gedurende de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Deze samenwerking resulteerde in de website Monument voor de Vrijheid. Vervolgens, ook samen met het TCC en de projectgroep, is er onderzoek gedaan naar de rol van vrouwen in het Tilburgse verzet, een tot dan toe onderbelicht onderwerp. Het boek ‘Haar verhaal. Het verzet van Tilburgse Vrouwen in de Tweede Wereldoorlog’ (2019) was het resultaat. In het najaar van 2019 werd ook het symposium ‘Heldinnen van het Tilburgs verzet’ georganiseerd én kwam er een special uit van het tijdschrift Tilburg over oorlog, verzet en bevrijding in Tilburg met daarin artikelen van de onderzoeksgroep. De verzetsvrouwen kregen ook een plek in de Wiki Midden-Brabant. Sinds 2021 is er een onderzoeksgroep bezig met het project ‘Bevrijd van de Vergetelheid. Geef elk oorlogsslachtoffer een gezicht’, met als doel om de meer dan 700 Tilburgse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog een gezicht én een levensbeschrijving te geven. In 2022 is er ook een onderzoeksgids gemaakt met daarin tips & trics voor het doen van archiefonderzoek naar oorlogsslachtoffers.

Onderzoek naar geallieerde soldaten

 Na de lunch vertelde Mark de Weerd, een van de onderzoekers van het project ‘Bevrijd van de vergetelheid’ over zijn onderzoek naar geallieerde oorlogsslachtoffers en vliegtuigcrashes. Als ‘best practices’ vertelde Mark over het onderzoek naar twee geallieerde piloten, Russel Duckworth Greenhalgh en Jason Feist, en zijn bronnenonderzoek in buitenlandse archieven. Vooral het levensverhaal van Jason Feist is erg bijzonder. Deze van oorsprong Duitse jongen, met een Joodse vader, komt aan het einde van de jaren ’30 via één van de kindertransporten terecht in het Verenigd Koninkrijk. In 1943 meldt de dan zeventienjarige Feist zich aan bij het Britse leger. Vanwege zijn persoonlijke veiligheid, mocht hij ooit in Duitse krijgsgevangenschap belanden, dient Jason een verzoek tot verandering van zijn naam in. Vanaf 10 maart 1944 wordt hij John Fisher genoemd. Op 3 maart 1945 overlijdt de op dat moment achttienjarige Feist aan zijn verwondingen in een Tilburgs veldhospitaal. Wat Marks onderzoek bijzonder maakt, is dat hij actief op zoek gaat via sociale media naar familieleden en nabestaanden. Via deze weg weet hij nog veel informatie en foto’s van de geallieerde soldaten op te halen.

Historisch Vooronderzoek OO – Den Ouden Bodac

Vervolgens was het de beurt aan de afdeling vooronderzoek om te vertellen wat zij voor onderzoeken uitvoeren. Hiervoor nam projectcoördinator Daan van Alphen het woord en liet aan de hand van een gemeentedekkend onderzoek van de gemeente Altena zien hoe zij werken. De grootste klanten van Bodac zijn gemeenten, waterschappen en aannemingsbedrijven en deze willen graag weten voordat ze aan een bodemroering (bijvoorbeeld bij rioleringswerkzaamheden) beginnen of er kans is op het aantreffen van ontplofbare sporen uit de Tweede Wereldoorlog. Bodac maakt voornamelijk gebruik van militaire bronnen zoals munitieruimingsrapporten, ‘War Diaries’ van geallieerde troepen, dagrapporten van luchtbeschermingsdiensten, etc. Toch zijn er overeenkomsten en komen egodocumenten, zoals veelvuldig gebruikt bij de onderzoeksgroep, ook voor in hun onderzoeken. Een andere grote bron waarvan Bodac gebruik maakt zijn luchtfoto’s uit de conlictperiode en de na-conflicpteriode; hierop speuren zij naar indicaties zoals kraters en oorlogsschade. Alle indicaties uit bron- en luchtfotomateriaal stoppen zij vervolgens in een rapport en een ‘bodembelastingkaart’ waarmee de klant weer een mogelijke detectie in het veld kan uitvoeren.

Rondleiding door het depot

Natuurlijk was er ook een rondleiding door het depot. Martijn en Astrid hadden uit het archiefmateriaal over de Tweede Wereldoorlog een selectie gemaakt van interessante bronnen. Archief 565, collectie Documentatie Tilburg 1940-1945 mocht natuurlijk niet ontbreken bij de rondleiding. Dit archief, in 30 jaar bijeen verzameld door een voormalige medewerker van het archief, Gerrit Kobes, is niet alleen onmisbaar voor onderzoek naar Tilburg tijdens de WO2, maar ook voor het onderzoek naar oorlogsslachtoffers. Om een beeld te geven van de diversiteit van de archieven, waren ook de brieven van SS-er Chris van Rooij, de memoires van Sjef Paijmans en het archief van NSB burgemeester Hondius neergelegd.