Op zaterdag 8 november 2025 vond het symposium over de archieven van het dorpsbestuur ‘Over dinghbancken ende drossaerts' plaats. Dat er vraag is naar een symposium over dit onderwerp, bleek al snel: ver voor het symposium waren alle beschikbare plaatsen (100) gereserveerd. Fijn dat het dorpsbestuur op zoveel interesse kan rekenen!
Regionaal Archief Tilburg beheert de archieven van 22 dorpsbesturen en één stadsbestuur Geertruidenberg. Al deze archieven zijn gedigitaliseerd en online beschikbaar op onze website. Een goede gelegenheid om een symposium te organiseren.
Inhoudelijk vormt het symposium over het dorpsbestuur een tweeluik met het symposium over de schepenbank van 27 maart 2024.
Pauline van Hezik, directeur Regionaal Archief Tilburg, heette iedereen welkom. Vervolgens vertelde projectleider Astrid de Beer kort over de aanleiding voor het symposium en maakte ze de toehoorders wegwijs door het uitgebreide programma.
Het Dorpsbestuur
John van Erve, onderzoeker en vrijwilliger bij het archief, gaf een plenaire inleiding op het dorpsbestuur. Als voorbeeld hield hij het dorpsbestuur van Tilburg en Goirle aan.
Het dorpsbestuur had in de periode van de late middeleeuwen tot in de napoleontische tijd een breed scala aan taken: niet alleen bestuur, maar ook de zorg voor hygiëne en gezondheid, wegen, waterlopen en bruggen, onderwijs, armenzorg etc. De archieven bieden een schat aan informatie over het dagelijkse leven van de gewone mens in de vroegmoderne tijd. John benoemde de verschillende functionarissen binnen het dorpsbestuur én gaf inzicht in de taken die zij uitvoerden.
Middagprogramma met lezingen, workshops en depotrondleidingen
In de middag was er een gevarieerd programma met lezingen, workshops en depotrondleidingen. De deelnemers verspreidden zich over de verschillende ruimtes in het gebouw. Bij Marcel van de Wouw en Marlies Verhoosel kregen ze een kijkje in het werk van het conserveren van oude documenten. Astrid de Beer liet in het depot een selectie bijzondere documenten uit de archieven van het dorpsbestuur zien.
Dorpsrekeningen
Luud de Brouwer (bekend van het blog De Archieftijger) benadrukte in zijn lezing het belang van de dorpsrekeningen als historische bron. Hij legde de ‘ontfangh’ (inkomsten) en de ‘uitgeeff’ (uitgaven) uit. Inkomsten kwamen bijvoorbeeld (casus Tilburg en Goirle) uit belastingen, tiendwagens, smaltienden, vlastienden, molens en andere ontvangsten zoals geldleningen en overschotten.
Wat kost een galg?
Martijn van Bommel, historicus en medewerker van Regionaal Archief Tilburg, gaf twee lezingen met de pakkende titel ‘Wat kost een galg? De logistiek en kosten van een vroegmodern strafproces’. Aan de hand van een casus (Jacobus Daniel de Warrij) uit o.a. de dorpsrekeningen van Hilvarenbeek legde hij uit hoe een strafproces verliep, welke personen erbij betrokken waren en de verschillende locaties waarop handelingen plaatsvonden.
Het ontcijferen van oude handschriften
De archieven van dorps- en stadsbestuur mogen dan wel online beschikbaar zijn, dat maakt ze nog niet toegankelijk voor veel onderzoekers vanwege het vaak moeilijk leesbare handschrift. Gena Lemmens, Transkribus-expert en medewerker van Regionaal Archief Tilburg, legde niet alleen uit hoe je het beste oude handschriften kunt leren lezen, maar ook hoe AI een handje kan helpen bij het ontcijferen van oude teksten.
Het wel en wee van mens en vee
In de archieven van het dorpsbestuur is ook informatie te vinden over ziekte en gezondheid van mens en dier. Luud de Brouwer legde uit wie er zich in de voegmoderne periode bezighielden met gezondheidszorg en welke epidemieën er voorkwamen bij mens en dier.
De besluiten van de Staten-Generaal
Joris Oddens, hoofd van de onderzoeksgroep Politieke Cultuur en Geschiedenis bij het KNAW Huygens Instituut, gaf een workshop over de website Goetgevonden. Op deze website kun je resoluties van de Staten-Generaal (1576-1796) op woordniveau doorzoeken. Oddens vertoonde ook een filmpje met uitleg over Goetgevonden.
Huwelijksrecht in Staats-Brabant
In de lezing ‘Verbonden door de tijd. Huwelijksrecht in Staats-Brabant' geeft John van Erve toelichting op het vroegmoderne huwelijksrecht. Hij besprak de protocollen bij ondertrouw, redenen voor stuiting van het huwelijk, verboden huwelijken en de verschillende graden van bloed- en zwagerschap.
Borgbrieven
Stef Uijens, historicus en medewerker Regionaal Archief Tilburg, nam de toehoorders mee in de wereld van borgbrieven. Hij legde uit wat een borgbrief precies is, de historische context, de totstandkoming van de brieven, maar ook de wijze waarop ze gebruikt kunnen worden bij genealogisch onderzoek en –niet onbelangrijk- waar je de borgbrieven kunt vinden.
Het jaar 1672 kan met recht een ‘Rampjaar’ genoemd worden. In dat jaar werd de Republiek aangevallen door Engeland, Frankrijk (Lodewijk XIV) en de bisdommen van Keulen en Münster. Ook Brabant kreeg te maken met oorlogsactiviteiten en rondtrekkende en plunderende legers van verschillende gezindten. Luud laat in zijn presentatie zien hoe je in de archieven van de dorpsbesturen zoekt naar sporen van het Rampjaar 1672. Spoiler: er is veel over het Rampjaar te vinden in de archieven, maar ook over andere oorlogen tijdens de vroegmoderne periode!
De dag werd afgerond met een quiz, waarna we eindigden met een borrel.
Dank aan alle sprekers, enthousiaste bezoekers en alle anderen die dit symposium tot een succes hebben gemaakt. We vonden het heel waardevol dat er een dag lang zoveel interesse was voor de archieven van het dorpsbestuur en we hopen dat de drempel om erin te zoeken flink verlaagd is.
Wil je ze zelf eens bekijken? Ga dan naar de archieven van het dorpsbestuur, kies een gemeente, een onderwerp en verfijn tot je bij de scans bent aanbeland. Deze kun je nu pagina voor pagina bekijken, inzoomen en downloaden. We wensen je vele bijzondere vondsten toe in de archieven van het dorpsbestuur!
De dag vóór het symposium was Luud de Brouwer nog te zien bij Omroep Tilburg, waarin hij ook vertelde over het symposium.
Bekijk het item terug
Foto's: Maria van der Heyden
