In de collectie van Regionaal Archief Tilburg bevinden zich twee charters van de kartuizers. Van 1336 tot 1573 stond er bij Geertruidenberg een kartuizerklooster, het ‘Hollandse Huis’. Geertruidenberg behoorde lange tijd tot het graafschap Holland, vandaar de naam 'Hollandse huis'. Pas bij het ontstaan van het Koninkrijk Holland in 1806 werd Geertruidenberg bij het departement Brabant gevoegd.
De kartuizerorde
De kartuizerorde is ontstaan in de 11
e eeuw en gesticht door
Bruno van Keulen (ca. 1032 – 1101). De kartuizers zijn een contemplatieve orde van kluizenaars; bidden en studeren (in afzondering) staan centraal. Het leven is bijzonder streng en sober. De monniken (
monachi) leefden in afzondering in aparte kluizen, alleen op zondag aten zij samen. Kartuizers keerden de bewoonde wereld volledig de rug toe om in eenzaamheid een te kunnen worden met God. Kartuizerkloosters zijn dan ook te vinden op de meest afgelegen gebieden, zo ver mogelijk verwijderd van de samenleving. Het moederklooster van de kartuizers is
La Grande Chartreuse, gelegen in het berggebied van Chartreuse (FR).
Willem van Duvenvoorde
Willem van Duvenvoorde (ca. 1290 - 1353) stichtte in 1336 het ‘Hollandse Huis’. Hij was een invloedrijk man en had goede banden met zowel de graaf van Holland als de hertog van Brabant. Van Duvenvoorde was heer van Breda, heer van Oosterhout en burggraaf van Geertruidenberg. In 1320 kreeg hij het huis Te Strijen in Oosterhout, op de grens van Holland en Brabant, in pacht van de heer en vrouwe van Putten en Strijen. Tevens stonden ze dat jaar de ambachten Almonde en Dubbelmonde af aan de graaf, die ze daarna aan Van Duvenvoorde verkocht. Drie jaar later gunde de graaf hem het schoutambt van Geertruidenberg. Van Duvenvoorde kreeg de opdracht er een burcht te bouwen. In 1325 beleenden de heer en vrouwe van Breda hem met de hoge en lage jurisdictie van Oosterhout. In 1325 kreeg hij levenslang het ambt van kamerling.
Bij zijn vestiging in het huis te Strijen in Oosterhout stichtte Van Duvenvoorde een altaar in de kerk van Oosterhout. In 1336 stichtte hij het Hollandse Huis. Waarschijnlijk werd hij aangesproken door hun ascetische levenswijze, al werkte het stichten van een klooster zeker ook statusverhogend voor Van Duvenvoorde.
Hollandse Huis (1336-1573)
Het ‘Hollandse Huis’ was het eerste kartuizerklooster in het graafschap Holland. Geheel volgens de regels van de kartuizers werd het klooster gebouwd in een verlaten gebied, ver weg van de stad en de bewoonde wereld (zie afbeelding).
Bijzonder is dat het ‘Hollandse Huis’ alleen door Van Duivenvoorde is gesticht (en gefinancierd). De meeste kartuizerkloosters werden, Omwille de enorme investeringen die nodig waren vanwege de speciale bouw, werden de meeste kartuizerkloosters door meer dan een persoon gesticht. De bouw van een kartuize vereiste een groot stuk grond om de los van elkaar staande huisjes te bouwen. De afzonderlijke wooneenheden verhoogden bovendien de bouwkosten in vergelijking met gemeenschappelijke gebouwen. Ook de levenswijze van de monniken (bidden en studeren) had materieel gezien uitsluitend uitgaven tot gevolg. De weinige lekebroeders (conversi) voerden alleen de hoognodige karweitjes uit en hun inkomsten wogen niet op tegen de uitgaven. De kartuizers van het ‘Hollandse Huis’ ontvingen ook inkomsten uit erfcijnzen, renten en pacht.
Twee charters
In de collectie van Regionaal Archief Tilburg bevinden zich twee charters van de kartuizers. Op 1 april 1391 vaardigt ‘broeder Boudwijn’, prior van het kartuizerklooster, een vidimus uit (letterlijk: wij hebben gezien) van een akte d.d. 1331 maart 23, waarbij Willem, graaf van Holland, aan de ingezetenen van Raamsdonk, de overmate, strekkende van het oosteinde van het ambacht van de Donge naar de Maasdijk en verder van de ene Donge tot de andere Donge, verkoopt, met uitzondering van de uitlanden en de dijk en verstrekt hen een vrije waterlozing. Met broeder Boudwijn wordt Balduinus de Amsterdam (Boudewijn van Amsterdam) bedoeld. De eerste vermelding van Boudewijn dateert van april 1383, de laatste van 13 oktober 1393.
Op 28 oktober 1463 vaardigen ‘prior en het convent van de kartuizers bij Geertruidenberg’ een vidimus uit van de akte van vernieuwing en bevestiging door Willem, graaf van Holland, d.d. 1 juli 1355, van het privilege van 4 juli 1271, door graaf Floris aan de poorters van Geertruidenberg, betreffende hun aansprakelijkheid voor schulden binnen Zuid-Holland. Hoewel er in de akte geen naam wordt genoemd, wordt met de prior Jan Steenken (Johannes Steenken de Doysberg) bedoeld. Hij was prior van het ‘Hollandse Huis’ van 1445 tot 1465.
De prior stond aan het hoofd van het klooster; hij was eindverantwoordelijk voor alle zaken betreffende het klooster. Op economisch gebied werkte de prior nauw samen met de procurator. De prior hield zich bezig met beleid inzake aan- en verkoop bezighield, de exploitatie en met name de economische bedrijvigheid binnen het klooster werd uitbesteed aan de procurator. Zowel prior als procurator verschenen afzonderlijk voor het gerecht om zaken af te handelen namens het klooster, beiden legden rekeningen aan, beiden begaven zich naar geschillen om voor het klooster te pleiten. waarin ze noteerden hoeveel het land, de cijnzen, pachten en renten opbrachten.
Op 4 mei 1573 naderden de geuzen met rasse schreden; de kartuizers van het ‘Hollandse Huis’ vluchtten naar klooster St. Catharinadal in Oosterhout. Later vertrokken de kartuizers naar Breda.
Wil je meer weten over de kartuizers, en specifiek over het 'Hollandse Huis', lees dan het boek Waterland als woestijn. Geschiedenis van het kartuizerklooster ‘Het Hollandse Huis’ bij Geertruidenberg 1336-1595 van Jan Sanders.
Bronnen en literatuur
- https://charterbank.regionaalarchieftilburg.nl/charters/2649-118
- https://charterbank.regionaalarchieftilburg.nl/charters/2649-003
- Jan Sanders, Waterland als woestijn. Geschiedenis van het kartuizerklooster ‘Het Hollandse Huis’ bij Geertruidenberg 1336-1595 (Hilversum 1990)
- A.F.O. van Sasse van Ysselt, Chronologisch overzicht van de geschiedenis van Geertruidenberg (Geertruidenberg, 1938)
Afbeelding
Plattegrond van de stad Geertruidenberg voornaamste gebouwen, stadspoorten en Kartuizer klooster weergevend. 2e kwart 20e eeuw. Kleurendruk naar kaart van Jacob van Deventer eind 16e eeuw. Uit sted. oudheidkamer. 32 x 43 cm. Collectie Regionaal Archief Tilburg
