Jan van Helvoirt was tijdenlang zó regelmatig in de studiezaal van Regionaal Archief Tilburg aan het werk, dat er vast mensen zijn geweest die dachten dat hij een vaste vrijwilliger was. Dat is niet zo! Jan doet uitgebreid onderzoek naar het erfgoed van Hilvarenbeek en omgeving. Zijn website is een ware schat aan informatie. Reden om hem als archiefonderzoeker uit te lichten.
De interesse voor geschiedenis
Jan werd geboren in 1950, groeide op in een boerderij in Diessen en woont nu in Esbeek. Zijn opleidingen doorliep hij aan de Kweekschool in Tilburg, de Hogere Landbouwschool in Dronten en de Lerarenopleiding Werktuigbouwkunde in Tilburg. De interesse voor geschiedenis was er toen ook al. Enkele jaren studeerde hij geschiedenis aan de Leergangen in Tilburg.
Na drie jaar lesgeven op een basisschool, kwam Jan als docent terecht bij het agrarisch onderwijs in Bladel (Pius X College), waar hij les gaf in Nederlands en agrarische techniek. Jan vertelt: “Al die tijd was geschiedenis een grote hobby, naast wielrennen. Ik stak ook tijd in het bestuur van de heemkundekring in Hilvarenbeek, Ioannes Goropius Becanus. En 35 jaar lang was ik voorzitter en secretaris van de Werkgroep Heemkunde Esbeek. Die bestaat inmiddels niet meer, maar is opgegaan in de Beekse heemkundekring.”
Boeken, artikelen en een uitgebreide website
In 1989 verschijnt zijn eerste boek, ‘Esbeek niet van gisteren’, dat hij samen met o.a. Jef van Gils en Leo Adriaenssen schreef. “Deze laatste heeft mij wegwijs gemaakt in het Beekse archief en het oud schrift geleerd. Met Adriaenssen heb ik 25 jaar lang schriftelijke correspondentie gevoerd! Hij stimuleerde mij om het toponiemenonderzoek door te zetten, nadat ik voor hem de Hoeve van Tulder geheel wist terug te vinden.”
Jan publiceerde vijf boeken met als overkoepelende titel ‘Origines Becanae’, met een knipoog naar de bekende Johannes Goropius Becanus uit Hilvarenbeek. Die gaf in 1569 het boek ‘Origines Antwerpinae’ uit. Maar al snel was er ook de website www.janvanhelvoirt.nl, over het erfgoed van Hilvarenbeek, Diessen, Esbeek, Biest-Houtakker, Haghorst en Baarschot. Iedere twee weken schrijft Jan voor het regionale krantje De Hilverbode een artikel over de lokale geschiedenis. Hiervoor duikt hij regelmatig in de archiefbronnen. Eén van de artikelen die hij schreef lees je hier (klik erop voor vergroting).
Speuren naar toponiemen van Hilvarenbeek en Diessen
Uren en uren bracht Jan door in het archief in Tilburg. Alle archieven m.b.t. Hilvarenbeek en Diessen werden doorgewerkt met het oog op toponiemen: het rechterlijk archief, dorpsarchief, heerlijkheidsarchief en notariële archieven. In het Stadarchief Den Bosch bestudeerde hij het Bossche Protocol en in het BHIC werden ook de betreffende stukken van Hilvarenbeek en Diessen bestudeerd. Alle gevonden namen kwamen in de gedigitaliseerde Hazadata kaart van 1830.
“Door mijn langdurig onderzoek heb ik de historische en geografische bewoningsgeschiedenis van Hilvarenbeek en Diessen vanaf 1300 kunnen vastleggen en verklaren”, vertelt Jan. “Interessante historische gebouwen vond ik terug, vele wegen, straten, waterlopen en oude gehuchtpleintjes. Het meest interessant zijn de aloude Tulderhoeve van de abdij van Averbode in Esbeek en vooral de Hoeve van Het Bossche Geefhuis en de Leenhoeve van de abdij van Thorn, beide in Biest-Houtakker. Dat de huidige eigenaar van de opvolger van die oude hoeve nu ter plaatse een ‘nieuwe hoeve in stijl’ gaat opbouwen en mij om raad vraagt, is uiteraard erg interessant!”
Het verklaren van toponiemen is iets wat Jan erg interessant vindt, maar soms is dit ook moeilijk. “Vaak heb ik daarover een andere uitleg dan veel andere onderzoekers. Momenteel ben ik de toponiemen van Diessen aan het afronden. Het kan nog wel een klein jaar duren voordat ik dat af heb.”
Het onderzoek gaat door
Zodra corona het weer toestaat, zien we Jan weer in de studiezaal. “Artikelen voor de Hilverbode en voor ons heemkundig blad Tussen Paradijs en Toekomst hoop ik nog veel te kunnen maken en dus zal ik het Tilburgse archief nog lang bezoeken! Ik krijg alle medewerking van de mensen in de studiezaal, waaronder Ans, Lobke en Natasha. Ook mocht ik prettig samenwerken met Wim de Bakker, Jacques de Bakker, Teresia van Steen en Ad Pijnenburg.” Samen met Jan hopen we dat dat snel weer kan. Ans Holman wijdde in 2014 al eens een artikel aan een boek van Jan.
Voor Jan van Helvoirt breekt nu een spannende tijd aan. Hij heeft zijn website ingediend voor de Lanciersprijs 2021. Deze prijs wordt iedere twee jaar uitgereikt aan een onderzoeker die de bronnen van Regionaal Archief Tilburg gebruikt en daarover publiceert. Op 14 oktober 2021 zullen we weten of Jan zich de winnaar mag noemen. Helaas hebben we deze datum moeten verzetten vanwege corona. De Hilverbode, met schrijver Ton de Jong, ziet het al helemaal zitten dat Jan met de prijs naar huis gaat!
