Dat Ad van den Oord historicus en onderzoeker zou worden, was in zijn jeugd niet voor de hand liggend. Tegen de stroom in volgde hij zijn pad en als je goed kijkt naar zijn interesses en publicaties, zie je dat hij ook een voorliefde heeft voor diegenen die tegen de stroom oproeien.
Voor de jonge Ad van den Oord waren boeken een zeldzaamheid. Zijn beide opa’s hadden één boek en dat was het wel zo’n beetje. Het boek van de ene opa was het notulenboek van de sigarenmakersvakbond in Oisterwijk, Ad vond het prachtig. Het eerste boek dat hij zelf bezat was van Tijl Uilenspiegel en snel daarna kwam er een Tomado-boekenplankje, dat uiteraard gevuld moest worden. Niet met prullaria van moeder, maar met boeken!
Nu heeft Ad een huis vol boeken, waaronder ook een flink aantal van zijn hand.
Het boek van opa
Ad is in Oisterwijk geboren en getogen. Hij ging daar naar de basisschool, in Boxtel naar het voortgezet onderwijs en daarna in Tilburg naar de universiteit. Ook dat was niet vanzelfsprekend in zijn familie. Hij studeerde sociologie, waar na zijn studie geen werk in te vinden was. Tot zijn geluk werd hij geselecteerd om mee te doen met TIAS, een plek waar afgestudeerden de mogelijkheid kregen om te promoveren, betaald door het bedrijfsleven. Het was een mooie tijd, in een pand aan de Stationsstraat, met de allereerste Philips computers. Hij promoveerde op een historisch/sociologisch onderwerp: werklozen en werklozenverzet. Zo ontstond de interesse voor geschiedenis.
Het eerste historische boek dat hij zelf schreef, heeft een link met het notulenboek van zijn opa over de sigarenfabriek. Hij beschreef de geschiedenis van sigarenfabriek De Huifkar (1988). Maar hij werd ook gevraagd historisch onderzoek te doen en daarover te publiceren, bijvoorbeeld naar de Tweede Wereldoorlog. In zijn begintijd als historicus moest alles nog opgezocht worden in kaartenbakken en registers. Snel maakte Ad zich het onderzoek in archieven eigen, waardoor er steeds meer verzoeken voor onderzoek volgden, vaak met tijdelijke contracten, maar ook als uitgever.
Oral history
Naast het doorpluizen van archieven, werkte Ad ook vaak met oral history. En dat begon al met de voorbereidingen voor het boek De Huifkar. Samen met twee studenten maatschappijgeschiedenis) ging hij in de jaren ’80 in Oisterwijk op zoek naar sigarenmakers. Vaak ontmoetten ze argwaan bij deze sigarenmakers, maar als Ad zei dat hij de kleinzoon van een sigarenmaker was, werd hij gezien als ‘één van hen’ en kwamen de verhalen los.
Later deed hij onderzoek bij het IISG in Amsterdam. Uren heeft hij tijdschriften voor arbeiders doorgebladerd op zoek naar iets interessants. Werk dat nu met één druk op de knop te vinden is, na digitalisering en OCR op Delpher.
In 2023 verschenen de documentaire en het boek De Kindervriend. De moord op twee meisjes in de Oisterwijkse bossen, 1941. Dit ontstond met een plan van Oisterwijk in Beeld, een platform voor video’s over Oisterwijk. Waarover gaat dit waargebeurde verhaal?
Op 15 augustus 1941 overkomt de Tilburgse familie Pagie een drama: hun dochtertje Ria blijkt spoorloos. Politie en buren zoeken tevergeefs. Precies een week later keert ook de 13-jarige Rotterdamse Annie Remken niet terug op haar vakantieadres in de Oisterwijkse bossen. Houden deze verdwijningen verband met elkaar?
Om het verhaal historisch correct te vertellen werd Ad erbij gevraagd. Als eerste bezochten ze Regionaal Archief Tilburg en bekeken het politiearchief van Tilburg uit 1941.
In het register zagen ze dat er 30 dossiers waren waarin informatie over de zaak te vinden kon zijn. Dossier 1… dat ontbrak. Ach, nog 29 te gaan. Dossier 2… ontbrak ook. Álle 30 dossiers die in verband gebracht konden worden met de moord op de twee meisjes ontbraken in het archief. Zonder verwijzing dat ze gelicht waren.
Dan maar naar het BHIC. Daar was het hetzelfde verhaal. Het bleek dat destijds in de behandeling van de zaak de dossiers diverse keren verplaatst moesten worden: van politie naar rechtbank, naar het gerechtshof en tenslotte naar de Hoge Raad en in de oorlog is er ook nog een bombardement geweest op een van de gebouwen waar stukken werden bewaard.
Hoe nu verder? Zonder stukken, geen verhaal. Via via komt Ad het verhaal van een onderzoeker/journalist uit Amsterdam op het spoor, die het heeft over stukken die met deze zaak te maken hadden en bij elkaar zaten in een mapje ‘Aanvullingen’. En wat blijkt? Die stukken zijn allemaal gedigitaliseerd! Tot diep in de nacht leest Ad verslagen, getypte vellen, geschreven notities, 1600 pagina’s lang! De stukken zijn waarschijnlijk zo vaak verplaatst dat ze nooit meer terug zijn geplaatst in hun oorspronkelijke archief. Zo’n mapje ‘Aanvullingen’ kan dus ineens van groot belang zijn! Het blijkt een zeer waardevolle bron, die zóveel informatie geeft, dat alleen een documentaire niet genoeg is om alles in kwijt te kunnen. Ad besluit ook een boek te publiceren.
Stukken van overgrootvader
Maar wat ook enorm van waarde was, kwam uit een reactie na een oproep op Facebook. Iemand uit Veghel beweerde documenten uit het politiearchief van Oisterwijk te hebben, stukken die gelicht waren door een overgrootvader die chef-veldwachter was. Ad geloofde het in eerste instantie niet, maar het bleek te kloppen. Het was het allereerste proces-verbaal nadat het Rotterdamse meisje gevonden was in het bos. In de documenten stond een zeer gedetailleerde beschrijving van wat er van minuut tot minuut was gebeurd rond de vondst. Had de overgrootvader, degene die dit proces-verbaal op had getekend, ze mee naar huis genomen aan het eind van zijn diensttijd? Vond hij de stukken te erg om in het archief te laten? Of was hij trots op het werk dat hij voor deze zaak had gedaan?
Een opmerkelijke vondst
Tijdens het onderzoek leest Ad dat een oudere zus van Ria Pagie een verhouding had met de dader. Tot dan toe had hij nergens van dit feit gehoord. Mocht dit in de documentaire? Het was een vreselijk feit. Hij besloot eerst de nabestaanden van nu in te lichten. Dit bleek voor hem uiteindelijk het zwaarste moment in het hele onderzoek te worden. Vertellen dat er een verhouding was tussen hun moeder en degene die hun tante Ria had vermoord, het viel Ad zwaar. Maar uiteindelijk was de familie heel blij met deze informatie. Het bleek dat moeder nooit wilde praten over dit tragische familiedrama. Dat hadden ze altijd raar gevonden, maar nu begrepen ze waaróm het werd stilgezwegen. Deze ontdekking in de archieven was net een ontbrekend puzzelstukje, waardoor de familie de situatie beter begreep.
Het belang van onderzoek
Dergelijk historisch onderzoek maakt een verhaal compleet voor nabestaanden. Ad en het team van Oisterwijk in Beeld zijn vele keren bedankt, ook nu nog. Veel mensen bekeken en bekijken de documentaire steeds opnieuw. Na de première, vervolg-voorstellingen en uitzending door Omroep Brabant is de film nu te zien op YouTube. Bijna 40.000 keer werd hij al bekeken in negen maanden en dat aantal blijft maar stijgen. Het maakt de makers trots.
Als maker krijg je tijdens het maakproces een hoop verhalen mee, je hoort lief en leed, je bouwt een band op met de mensen die in je verhaal voorkomen. Je brengt mensen bij elkaar, soms ook nog na jaren.
Toekomstplannen
Samen met Oisterwijk in Beeld is er het plan om een documentaire te maken over Kinderhuis Rustoord. In het vooronderzoek stuitten ze ook hier op kindermisbruik en mishandeling, maar er zijn ook positieve verhalen te vertellen, van kinderen die er goed werden opgevangen. Het team vroeg zich wel af: “Kunnen we niet even iets vrolijkers doen?” En ja, dat kan, maar uiteindelijk gaat deze docu over Rustoord er zeker komen.
Het boek De Kindervriend is te koop via uitgeverij Kwartier van Oisterwijk
De documentaire is te bekijken via YouTube
Andere publicaties van Ad van den Oord zijn ook via Het Kwartier van Oisterwijk te koop:
