Nederland claimt een hoge positie in de wereldranglijst als het gaat om het niveau van (geestelijke) gezondheidszorg. Hoewel veel pleitbezorgers ruimte voor verbetering zien, kan er gesteld worden dat er steeds meer aandacht wordt gegeven aan mensen met een lichamelijke of geestelijke beperking. De visie op deze marginale groepering was zo’n honderd jaar geleden beduidend anders dan vandaag het geval is. Toch blijkt uit onze fotocollectie dat de liefde voor een kind met een geestelijke beperking er niet per se minder om werd, in tegendeel! Deze blog gaat over Mathilde Diepen (1919-1947) en de wijze waarop men gedurende de negentiende- en vroeg twintigste eeuw omgingen met haar afwijking: het syndroom van Down.
Regionaal Archief Tilburg beschikt over een bijzondere fotocollectie van de familie Diepen, een vooraanstaande familie in het Tilburgse textiellandschap. Het interessante aan deze verzameling is dat het een intieme kijk biedt in de leefwijze van een welgestelde familie. Het maken van foto's was destijds geen reguliere bezigheid. Vaak werden foto's genomen in speciale ateliers waar het verhaal strak in scene werd gezet. Herman Diepen (1877-1946), indertijd eigenaar van de gelijknamige fabriek in Tilburg, beschikte zelf over een camera waardoor traditionele stijfheid en poses doorbroken werden en foto's vanuit een natuurgetrouw oogpunt bekeken kunnen worden.
Tegen het einde van de negentiende eeuw werd er door de elite afkeurend naar lichamelijke en geestelijke beperkingen gekeken. Hoewel de wetenschap dit weerlegde, werd er vanuit de bovenklasse vaak gedacht dat ziektes en afwijkingen onderdeel waren van een degeneratieproces dat enkel voorkwam bij de lagere klassen. Toch investeerde de overheid in diezelfde periode in het welzijn van deze marge. Dit had te maken met een voorspoedige economie die daar de gelegenheid in zag. Echter ontstonden pas in de jaren dertig van de vorige eeuw instituten die zich bezighielden met de geestelijke gesteldheid van mensen. Voor die tijd waren zij aangewezen op de bekommering van hun naasten.
De zorg voor kwetsbare doelgroepen zoals armen, zieken en geestelijk beperkten was tot dan toe een taak van de kerk. Het uiterst katholieke Tilburg was daarin geen uitzondering. Alhier had de geestelijke autoriteit nog lang zeggenschap over kwesties als zorg en opvoeding. De opvoeding was vaak streng. Belangrijke eigenschappen waren matigheid en zelfbeheersing. Het gezin werd als heilig gezien. Overheidsinterventies werden om deze redenen dan ook geschuwd door confessionelen. Kinderen met het syndroom van Down volgden, net als alle andere kinderen, het reguliere onderwijs.
In de negentiende- en vroeg twintigste eeuw dachten wetenschappers dat het syndroom van Down (indertijd Mongoloïde idiotie genoemd) een terugval was naar de primitieve mensheid. Deze gedachtegang in combinatie met het uiterlijk, wat volgens onderzoekers veel weg had van Midden-Aziatische bevolkingsgroepen zoals dat van de Mongolen, was de reden waarom deze twee termen bijeen werden gevoegd. De wetenschap werd destijds nog erg gedomineerd met denkbeelden waarin het ‘Europese ras’ superieur was aan dat van anderen. In de jaren dertig van de twintigste eeuw kwam men er echter achter dat er sprake was van een afwijkend chromosoom.
Over de hoedanigheid en de levenskwaliteit van kinderen met het syndroom van Down gedurende deze periode valt niet veel te zeggen. Maar uit alle kinderen met een beperking verkeerde Mathilde vermoedelijk in de beste omstandigheden. In rijke gezinnen, zoals de familie Diepen, werd er veel aandacht gegeven aan de opvoeding van kinderen. Uit de foto’s kan dan ook opgemaakt worden dat er veel zorg en hartstocht uitging naar Mathilde. De woorden op haar bidprentje ‘unser allen Liebling’ (onze lieveling) vertellen dat zij een bijzondere plek binnen de familie verkreeg. Mathilde werd achtentwintig jaar.
De verzameling van familie Diepen bevat zo’n vijftienhonderd foto’s. Een deel daarvan is gedigitaliseerd en kun je hier via onze beeldbank bekijken. In de archiefcollectie bevinden zich ook nog de archieven van de familie Diepen, de wollenstoffenfabriek Gebroeders Diepen B.V. en het archief van het sociaal fonds van de fabriek. Prachtig materiaal voor verder onderzoek!
