Een boerengezin aan de koffietafel, een man aan het weefgetouw en stoelenmatters buiten aan het werk. Het zijn een paar van de vele foto’s gemaakt door Henri Berssenbrugge (1873-1959) tijdens de periode dat hij in Tilburg gevestigd was als fotograaf. De foto’s, genomen tussen 1901 en 1906, geven een unieke inkijk in het alledaagse leven van ‘gewone mensen’ aan het begin van de twintigste eeuw. Een periode waarin thuisarbeid nog veel voorkwam, met name voor de textielindustrie.
Bernard Heinrich Wilhelm (Henri) Berssenbrugge werd op 13 september 1873 in Rotterdam geboren. Hij volgde een opleiding aan de Academie van Beeldende Kunsten en Techniek in dezelfde plaats, sloot deze af met een onderscheiding en was daarna kunst- en decoratieschilder. Al snel kwam hij in aanraking met fotografie en raakte er dusdanig door gefascineerd dat hij er zijn professie van maakte. Niet lang daarna vestigde hij zich als fotograaf in Tilburg.
Tilburgse periode: 1901-1906
In 1901 opende Berssenbrugge samen met Pierre Paul van Wulven een ‘foto-atelier’ aan de Bisschop Zwijsenstraat in Tilburg. Dit was een dépendance van de Rotterdamse fotozaak van A. Héron, de oom van Van Wulven. Na een jaar emigreerde Van Wulven naar de Verenigde Staten waarna Berssenbrugge de zaak zelfstandig voortzette als Au Héron.
Aan het begin van zijn loopbaan als fotograaf hield Berssenbrugge zich voornamelijk bezig met het maken van (studio)portretten, wat gangbaar was in die tijd. Dit verschafte hem een vast inkomen. Maar de eigenzinnige Berssenbrugge wilde meer en hij begon te experimenteren met andere en vrijere manieren van fotografie. Hij trok er op uit in Tilburg en omliggende plaatsen en fotografeerde de mensen in hun eigen omgeving, zoals een moeder met de kinderen thuis, landarbeiders en thuiswerkers.
Deze werkwijze was heel anders dan de gebruikelijke met de geposeerde en geënsceneerde portretten in de studio, vaak met zondagse kleding. Hoewel Berssenbrugge ook op locatie wel mensen portretteerde. Maar meestal waren het mensen bezig met hun werk of huishouden. Hij maakte daarbij gebruik van de natuurlijke lichtval hetgeen een schilderachtig effect geeft.
Het levert verstilde beelden op die authenticiteit uitademen en die ons een unieke en waardevolle blik op inmiddels verdwenen ambachten geven en op het fenomeen thuiswerk (waaronder de thuisweverijen) dat toen nog aan de orde van de dag was. Maar ook in algemenere zin geven de foto’s een goed beeld van een leefpatroon dat in de decennia daarna langzaam zou verdwijnen.
Noemenswaardig voor Berssenbrugges Tilburgse tijd zijn ook nog een indrukwekkende reportage over Roma die aan de rand van de stad verbleven en zijn stadsfotografie.
Na Tilburg
Het viel in Tilburg niet mee om zakelijk het hoofd boven water te houden en in 1906 verliet Berssenbrugge de stad om terug te keren naar Rotterdam. Daar hield hij zich voornamelijk bezig met portret- en stadsfotografie. Hij kon er destijds geen weet van hebben dat zijn vooroorlogse foto’s van Rotterdam later van grote waarde zouden zijn.
Na tien jaar verruilde hij Rotterdam voor Den Haag aangezien zijn mogelijkheden hem daar beter leken. Hij had daar inderdaad zijn beste jaren en ook daar hield hij zich voornamelijk en met succes bezig met portret- en stadsfotografie. Tevens was hij (ere)lid van diverse amateur- en kunstenaarsverenigingen.
Ook in zijn Rotterdamse en Haagse periode bleef Berssenbrugge graag buiten de studio fotograferen. Hij fotografeerde bovendien op meerdere locaties in Nederland, maar ook in het buitenland zoals België, Duitsland, Frankrijk en Italië. Rond 1930 fotografeerde hij overigens wederom in Tilburg waar hij onder meer naast stadsbeelden een reportage maakte van de Folkloreschouw van 1929.
Berssenbrugge was inmiddels internationaal bekend en zijn foto’s waren wereldwijd op tentoonstellingen te vinden èn bekroond. Tot ver in de jaren dertig bleef hij onderscheidingen en prijzen verdienen. Hij bleef experimenteren, bijvoorbeeld met het gebruik van verschillende afdruktechnieken als platina-, gom- en verfdruk. Hier gebruikte hij vaak de eerdere Tilburgse opnamen voor.
In 1942 moest hij zijn toenmalige woonplaats Scheveningen verlaten en kwam hij met zijn vrouw in Goirle terecht alwaar hij in 1959 overleed. Hij is zijn hele leven blijven tekenen en schilderen.
Meerdere erfgoedinstellingen, waaronder Regionaal Archief Tilburg, hebben eind vijftiger jaren van Berssenbrugge een groot aantal glasnegatieven, negatieven en afdrukken aangekocht.
Bekijk de foto's van Henri Berssenbrugge in de collectie van Regionaal Archief Tilburg.
Gebruikte bronnen en verder lezen:
- Eerenbeemd, H.F.J.M. van den, Puijenbroek, F.J.M. van (1968). Pronte mensen : leven in Tilburg van toen.
- Gils, Jef van, Nieuwenhuijzen, Jim van (2009). ’t Toekomstig verleden : verborgen schatten van het archief.
- Leijerzapf, Ingeborg Th., Botman, Harm (2001). Henri Berssenbrugge : passie – energie – fotografie
- Scheffer, H.J. (1967). Portret van een fotograaf : Henri Berssenbrugge
- Wagemakers, Ton (2021). Licht op werkhanden : Henri Berssenbrugge
