Archieven van Vrouwencentrum Tilburg en Feniks beschikbaar

Regionaal Archief Tilburg heeft twee nieuwe, bijzondere aanwinsten: het archief van het Tilburgse Vrouwenkafee en Vrouwencentrum én de opvolger daarvan, Feniks Emancipatie Expertise Centrum Tilburg. Met deze archieven komt er veel nieuwe informatie beschikbaar over vrouwenemancipatie en de Tweede feministische Golf in Tilburg en daarna.

Een van de taken van het archief is het documenteren van de samenleving. Vooralsnog beheert Regionaal Archief Tilburg weinig archieven die betrekking hebben op vrouwenemancipatie. Om toekomstige onderzoekers een zo goed mogelijk beeld te geven van de maatschappij in de jaren ‘70 t/m ‘90 is het belangrijk dat ook de archieven van de vrouwenbeweging bewaard worden en beschikbaar komen. Daarom is het goed dat de archieven van het Vrouwencentrum Tilburg en Feniks nu beschikbaar zijn voor onderzoek. Met dank aan de vooruitziende blik van Gerda de Vries, directeur van Feniks. Vermeldenswaardig is dat Feniks als doorstart van het vroegere Vrouwencentrum het langst bestaande vrouwencentrum van Nederland is en dit jaar haar 45-jarige bestaan viert.

Vrouwenkafee vanaf 1977 

In maart 1977 opende het Vrouwenkafee de deuren aan de Korte Tuinstraat 7. In Tilburg was er behoefte aan een ontmoetingsplaats waar vrouwen ongestoord (= zonder mannen) konden praten over gezamenlijke ervaringen en problemen, een plek ‘van waaruit zij kunnen proberen verbetering te brengen in hun vaak achtergestelde positie in bijvoorbeeld werk, huwelijk, gezin’. Eind november 1977 werd de vereniging  “Vrouwenkafee Tilburg” opgericht. Het doel van de vereniging was het faciliteren van vrouwen en vrouwengroepen uit Tilburg en omgeving, die ijveren voor de bewustwording van de vrouw. Ook zette de vereniging zich in om de activiteiten van deze groepen te stimuleren en te coördineren.

Tweede Feministische Golf

Het Tilburgse vrouwencafé en het Vrouwencentrum stonden niet op zichzelf, maar waren adepten van de Tweede Feministische Golf. Eind jaren ’60 en begin jaren ’70 ontstonden in Nederland organisaties als Man Vrouw Maatschappij (MVM) en de feministische actiegroep Dolle Mina. Recht op betaald werk en volwaardige deelname aan de maatschappij waren belangrijke thema’s van de Tweede Feministische Golf. In de jaren ‘70 en ‘80 werd er door vrouwen veel vergaderd, gepraat, gedemonstreerd, geschreven, actie gevoerd en geanalyseerd. Er ontstonden nieuwe groepen die zich op specifieke thema’s richtten zoals ‘Wij Vrouwen Eisen’ (abortus uit het wetboek van strafrecht, abortus in het ziekenfondspakket en ‘de vrouw beslist’), Paarse September (‘lesbisch zijn is een politieke keuze’), Vrouwen tegen Verkrachting, VOS-groepen (Vrouwen Oriënteren zich op de Samenleving). Er was toenemende behoefte aan eigen ruimtes waar mannen niet toegelaten werden; er werden op verschillende plekken in het land vrouwenhuizen, vrouwencafés, vrouwencentra, vrouwenfeesten en vrouwenwoongroepen opgericht. Er ontstonden specifiek op vrouwen gerichte gezondheidscentra, tijdschriften (Opzij), boekhandels (De Heksenkelder in Utrecht), uitgeverijen (De Bonte Was) en drukkerijen (Virginia). 

Thema-avonden in Tilburg

Het Tilburgse Vrouwenkafee was twee ochtenden in de week open. Er werd koffie gedronken, gepraat en veel vrouwen brachten hun kinderen mee. Om de week was er een thema-avond waarop onderwerpen met betrekking tot vrouwenemancipatie besproken werden. Uitgangspunt was dat de onderwerpen informatief waren en dat vrouwen leerden over hun eigen situatie. Thema’s die aan de orde kwamen waren ‘vrouw in huwelijk of relatie’, ‘vrouw in reklame’, ‘wel of geen kinderen’, ‘Bewust Ongehuwde Moeders’, ‘prostitutie’. Behalve de koffie-ochtenden en de thema-avonden kwam er elke zes weken een Vrouwenkrant uit met informatie over vrouwenzaken en vrouwenactiviteiten. Vanuit de Tilburgse Vrouwenraad was er ook een werkgroep Huisvesting die ijverde voor een eigen vrouwencentrum.

Stichting Vrouwencentrum Tilburg 

In 1981 werd de Stichting Vrouwencentrum Tilburg opgericht. Vanuit Vrouwenkafee en Vrouwencentrum werden praat- en zelfhulpgroepen opgericht. Er was de praatgroep Gescheiden vrouwen, de telefoonhulplijn ‘Vrouwen bellen vrouwen’ en er was een VIDO-groep (vrouwen in de overgang). Ook konden vrouwen cursussen volgen, waaronder zelfverdediging, ‘Hoe zeg je wat je denkt’, Klussenkursus, een timmercursus of een cursus Dansexpressie. Dit alles was bedoeld om de zelfredzaamheid en het zelfvertrouwen van vrouwen te vergroten.

In het Vrouwencentrum huisden verschillende groepen, zoals de Tilburgse Vrouwenraad, Vrouwenbond FNV, VOS-groep, de UVV (Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers), VTSG (Vrouwen tegen seksueel geweld), de Emancipatiecommissie, Stichting Vrouw en werk, Stichting zelfverdediging voor Vrouwen en Meisjes, het Vrouwengezondheidshuis, Vrouwendocumentatiecentrum Vedette, Vrouwenkrant Tilburg. 

De Vrouwenstaking van 1981

Samen met andere Tilburgse vrouwenclubs organiseerden het Vrouwenkafee en het Vrouwencentrum op 30 maart 1981 allerlei activiteiten én een grote protestdemonstratie in Tilburg in het kader van de Landelijke Vrouwenstaking. Aanleiding voor de staking was de nieuwe abortuswet, die op 31 maart 1981 in de Eerste Kamer behandeld zou worden. Vrouwen voerden die dag niet alleen actie tegen de abortuswet, maar ook tegen de verslechterde sociale positie van de vrouw, seksueel geweld, het kostwinnersbeginsel en werkloosheid, die vrouwen het hardste trof. De Vrouwenstaking was een van de grootste acties van de Tweede Feministische Golf. 

Meidenwerk

Het Vrouwencentrum zette zich in de jaren ’80 en ’90 op allerlei manieren in voor de emancipatie en ontwikkeling van vrouwen en meisjes. Elk jaar werden er op 8 maart, Internationale Vrouwendag, allerlei activiteiten rond een thema georganiseerd. Vanaf 1984 kwam het meidenwerk in Tilburg op gang door de stichting Jeugd en Jongerenwerk Tilburg. Het Vrouwencentrum was hier samenwerkingspartner in. Tot die tijd was jongerenwerk vooral op jongens gericht, terwijl ook, juíst, meisjes hieraan behoefte hadden. Tilburg werd de vijfde stad in Nederland met een gemeentelijke nota Meisjesbeleid. In 1987 werd er een tweejaarlijkse emancipatieprijs Tilburg ingesteld. Eind jaren ’80 deed het Vrouwencentrum onderzoek naar veiligheid in het publieke domein: veel vrouwen voelen zich onveilig op straat (Tilburg ‘de engste stad van ’t Laând’). In 1990 ging het Marietje Kessels Project (MKP) voor de eerste keer van start. Dit project is gericht op het vergroten van de weerbaarheid bij kinderen.

Eind 1993 besloot de gemeente de subsidie voor het Vrouwencentrum stop te zetten. Dit leidde tot heftige protesten. Uiteindelijk, in 1996, kwam er een doorstart van het vroegere vrouwencentrum in de vorm van de organisatie Feniks. Het doel van Feniks is het bevorderen van de sociale, economische en maatschappelijke positie van alle vrouwen.

Bron voor onderzoek

De inventaris van Stichting Vrouwencentrum Tilburg is online te raadplegen, net als die van Feniks Stedelijk Centrum voor emancipatie. Regionaal Archief Tilburg is blij met deze toevoeging aan de archiefcollectie: “Deze aanwinst is een fantastische bron met veel informatie over de interessante en

turbulente geschiedenis van het Vrouwenkafee, Vrouwencentrum en de beginjaren van Feniks.  Het materiaal geeft een fantastisch tijdsbeeld van de Tweede Feministische Golf in Tilburg.” De beide archieven bevatten affiches, foto’s, strijdliederen, programmaboekjes, stageverslagen, notulen, beleidsplannen, statuten, verslagen van het meidenwerkstersoverleg, onderzoeks- en adviesrapporten.

Geïnteresseerden kunnen de archieven raadplegen bij Regionaal Archief Tilburg, na het maken van een afspraak. Door een dakrenovatie is er tot de zomer van 2022 slechts beperkte mogelijkheid tot het doen van archiefonderzoek.