110 jaar Rode Kruis Tilburg in de beeldbank

Dit jaar bestaat het Rode Kruis Tilburg e.o. 110 jaar. Dit betekent ruim een eeuw aan geschiedenis. Van de eerste initiatieven in de negentiende eeuw tot de belangrijke maatschappelijke functie tegenwoordig.
Jarenlang was de Tilburgse afdeling gevestigd in een voormalig schoolgebouw aan de Leonard van Vechelstraat. Hier werd gedurende de jaren een rijke collectie aan beeldmateriaal verzameld. In december 2018 verhuisde het Rode Kruis naar een kantoorpand aan de Centaurusweg en werd de beeldcollectie overgedragen aan Regionaal Archief Tilburg. De collectie werd materieel verzorgd, onderzocht, gedigitaliseerd en (gedeeltelijk) gepubliceerd. Via de beeldbank  duik je in de geschiedenis van het Tilburgse Rode Kruis.

Het Rode Kruis: hoe een oorlogstrauma een groot idee voedt

Het internationale Rode Kruis werd opgericht door Jean Henry Dunant (1828-1910). Deze Zwitserse bankier en schrijver was op 24 juni 1859 ooggetuige van de slag om Solferino. Bij het Lombardijse dorp versloeg de Frans-Sardijnse Alliantie onder leiding van Napoleon III het Oostenrijkse leger.  De overwinning werd behaald tegen een hoge prijs. Dunant zag duizenden gewonde en stervende soldaten die vanwege een gebrek aan medische hulp niet de juiste zorg kregen met onnodig leed tot gevolg. 

Deze traumatische ervaring spoorde de Zwitser aan om tot het schrijven van Een herinnering aan Solferino (1862). Hierin beschreef hij zijn idee voor een neutrale organisatie die in oorlogstijd de gewonden verzorgt. Deze utopie werd werkelijkheid op 22 augustus 1864 met de officiële oprichting van het internationale Rode Kruis. Al snel volgden landelijke takken, met in 1867 het ontstaan van het Nederlandse Rode Kruis, en later de regionale corpsen.

Het eerste begin in Tilburg

Hoewel het Rode Kruis Tilburg en omstreken officieel 110 jaar bestaat, zijn de eerste initiatieven tot een neutrale hulporganisatie in de stad ouder. Door de verschrikkingen van de Frans-Duitse oorlog ontstond in 1870 een hulpvraag. Dit brengt de Tilburgse dominee P.E.H. Bodel Bienfait tot de oprichting van het Tilburgsche Comité van de Nederlandsche vereeniging tot het verleenen van hulp aan zieke en gewonde krijgslieden in tijd van oorlog. Voor het bestuur vraagt hij invloedrijke Tilburgers zoals een arts en fabrikanten. Het comité heeft een succesvol maar kort bestaan, na 1872 worden er namelijk geen vermeldingen meer gevonden.

Rode Kruis Tilburg e.o.

De basis voor een afdeling van het Rode Kruis was in Tilburg dus al gelegd. In 1895 kwam er vanuit de nationale organisatie meer aandacht voor de lokale takken. Hierdoor ontstond in Tilburg in de eerste instantie een onofficieel comité dat voornamelijk gevormd werd door leden van het verkennerscorps Prins Hendrik. Zij ontvingen onder andere de naamgever van het corps in eigen stad in 1909. De prins bezocht toen de tentoonstelling Tilburg Stad 1809-1909, waar onder andere EHBO demonstraties werden gegeven en een ingericht veldhospitaal werd getoond.

Na de nodige diplomatieke besprekingen werd op 8 maart 1910 de Tilburgse afdeling opgericht. Ondernemer  Frans Verbunt was de eerste voorzitter en het bestuur bestond eveneens uit invloedrijke Tilburgers. Een elitair bestuur zou nog vele decennia de maatstaaf blijven.

Een greep uit de fotocollectie van het Rode Kruis Tilburg e.o.

De fotocollectie van het Tilburgse Rode Kruis geeft een goede indruk van de activiteiten door de jaren heen. Het prille begin is te zien op een foto uit 1913 met een ziekentransportcolonne op het terrein van de Generaal-Majoor Kromhoutkazerne. Destijds lag de nadruk op hulpverlening in oorlogssituaties. 

Dit komt ook tot uitdrukking tijdens de Eerste Wereldoorlog. De zuidelijke provincies werden overspoeld met Belgische vluchtelingen. In 1914 arriveerden 13.000 Belgen in Tilburg. Zij werden opgevangen door het Belgische Vluchtelingen Comité en vrijwilligers van het Rode Kruis. Op een foto uit dit jaar is te zien dat een trein met vluchtelingen wordt verwelkomd met vers gesmeerde boterhammen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog had de Tilburgse afdeling van het Rode Kruis het zwaar. De Duitse bezetter nam vrijheden af en gaf bovendien de voorkeur aan het Duits Rode Kruis. Daarnaast werd veel documentatie uit deze tijd door de bezetter vernietigd, dus er is weinig bekend over de activiteiten in oorlogstijd.

In de collectie zitten wel enkele interessante beelden van de bevrijding. Op een foto van de bevrijdingsfeesten op 4 november 1944  zien we uitgelaten vrijwilligsters van het Rode Kruis op een tank van de Schotse bevrijders. Daarnaast bevat de fotocollectie aangrijpende beelden van de bevrijding van de concentratiekampen in Duitsland. Het opvangen en repatriëren van de overlevenden was een complexe logistieke taak. Hierbij bood het Rode Kruis ondersteuning.

Na de oorlog richt het Tilburgse Rode Kruis zich steeds meer op sociale taken. Zoals de kerstviering  voor zieken en gehandicapten. Op Tweede Kerstdag 1949 werd de eerste viering gehouden in het Militair Tehuis aan de Capucijnenstraat. Dit was het begin van een jarenlange traditie.

De fotocollectie van het Rode Kruis Tilburg is een belangrijk document en toont de ontwikkeling van de organisatie. Gelukkig ligt de verwoesting van de Slag om Solferina in het verleden, maar conflicten zijn van alle tijden. Dit maakt het Rode Kruis een onmisbare organisatie. Maar ook buiten oorlogstijd vervult het Rode Kruis in Tilburg en omstreken een waardevolle sociale rol die na 110 jaar niets in kracht heeft ingeleverd.

Gebruik van de afbeeldingen

Een deel van de foto’s is voor persoonlijk gebruik te downloaden. Voor vragen of het gebruik van afbeeldingen voor publicaties kun je contact opnemen met de afdeling Beeld en Geluid via beeldbank@regionaalarchieftilburg.nl.

Bronnen: Paul Spapens, Rode Kruis in Tilburg thuis. een eeuw Rode Kruis Tilburg e.o. 1910-2010, Tilburg 2010; Tilburg Wiki.