Het komt zelden voor dat in archieven een vondst gedaan wordt waarmee een historisch hiaat gevuld kan worden. In 2018 werd in het depot van Regionaal Archief Tilburg zo’n opmerkelijke vondst gedaan. In de perkamenten band van een register uit Hilvarenbeek werd een 14e-eeuws fragment gevonden van de Spiegel Historiael. Dit tot nu toe onbekende fragment is de aanleiding voor het symposium ‘Maculatuur en miraculen. De Spiegel Historiael in Hilvarenbeek’ op donderdag 13 juni in Regionaal Archief Tilburg. De vondst wordt op die dag voor het eerst aan het publiek getoond. (op de foto: het fragment voordat het werd losgemaakt uit het register - fotografie William van der Voort)
De twee ontdekkers van het fragment zijn Stef Uijens en Daan Doesborgh, beiden afgestudeerd als boekwetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam. Beiden doen onderzoek naar voornamelijk middeleeuwse handschriften en zijn als onderzoeker verbonden aan Regionaal Archief Tilburg. Maculatuur, het hergebruiken van fragmenten uit oude boeken of handschriften tot bindmateriaal, komt veel voor in vroege archieven. Vaak gaat het hier om fragmenten van Latijnse bijbels, of andere bekende teksten. Bijzonder wordt het wanneer het fragment een nog onbekend deel blijkt te zijn van de eerste Middelnederlandse wereldgeschiedenis: de Spiegel Historiael. (op de foto: het register uit Hilvarenbeek waarin het fragment is gevonden - fotografie William van der Voort)
De Spiegel Historiael is een omvangrijk werk, het bestaat uit ca. 189.000 regels en beschrijft de wereldgeschiedenis van de schepping tot 1316. Het werk bestaat uit vijf delen (partieën) en heeft drie auteurs. Jacob van Maerlant startte in 1283 en nam de de Eerste, Derde en een deel van de Vierde Partie voor zijn rekening. De Tweede Partie werd voltooid door Philips van Utenbroeke en de Vierde en Vijfde Partie door Lodewijk van Velthem. Het werk is helaas niet volledig bewaard gebleven, enkel van de Eerste, Derde en Vijfde Partie bestaan volledige handschriften. De Tweede Partie is grotendeels in één handschrift overgeleverd, waarvan de lacunes aan te vullen zijn met diverse fragmenten. De Vierde Partie is slechts fragmentarisch overgeleverd en niet compleet.
(op de foto: Daan (links) en Stef tijdens bestudering van middeleeuwse teksten in de Koninklijke Bibliotheek)
Het in Tilburg ontdekte fragment van de Vierde Partie is opgedoken in het archief van de schepenbank van Hilvarenbeek. De ontdekking leest als een spannend boek. Omdat één zijde van het fragment nagenoeg onleesbaar was, reisden Uijens en Doesborgh naar een universitair lab in Hamburg. Daar werd het bestudeerd met multispectral imaging. Deze methode maakt verloren tekst weer zichtbaar. Het is de eerste maal dat een handschrift uit Nederland op een dergelijke manier onderzocht is. Vergelijkend onderzoek in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en de Universiteitsbibliotheek Leiden leidden tot een duidelijke conclusie: dit bijzondere fragment kan direct in de omgeving van Lodewijk van Velthem, de auteur, geplaatst worden.
Op donderdag 13 juni wordt tijdens een symposium uitgebreid ingegaan op de ontdekking van het fragment. Het wordt op die dag voor het eerst aan het publiek getoond. Sprekers zijn Prof. em. Dr. Jos Biemans (Universiteit van Amsterdam), Prof. Dr. Remco Sleiderink (Hoogleraar Middelnederlandse letterkunde aan de Universiteit van Antwerpen), Imaging Specialist Ivan Shevchuk (Centre for the Study of the Manuscript Cultures, Universiteit van Hamburg), Dr. Marjolein Hogenbirk (docent-onderzoeker Middelnederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam), en uiteraard Stef Uijens en Daan Doesborgh, die vertellen over hun euforische ontdekking en de conclusies van het onderzoek . Daarnaast is er de mogelijkheid deel te nemen aan een stadswandeling, een depotrondleiding en een restauratie-workshop.
Geïnteresseerden kunnen zich tot en met 10 juni per mail opgeven:
info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Maculatuur 13 juni. Deelname is kosteloos, voor een lunch wordt gezorgd. Houd voor meer informatie onze socials in de gaten. In aanloop naar het symposium worden regelmatig berichten geplaatst.
