Vandaag 9 december 2015 vond de
boekpresentatie bij Regionaal Archief Tilburg plaats van de nieuwe publicatie van Jan Timmermans,
Wonen als arbeider in een textielstad arbeidershuisvesting in Tilburg 1870-1938. Het boek is uitgegeven bij
Verloren in de derde reeks van het
Zuidelijk Historisch Contact.
"De dag van heden, die een kentering belooft te brengen in de ellendige woontoestanden in Tilburg, zal in de geschiedenis onzer stad als een dag van gewicht blijven aangeteekend."
Jan Timmermans is oud-wethouder van Tilburg en heeft zich afgelopen jaren in dit thema uitvoerig verdiept. Zijn pennenvrucht is doorwrocht en niet van enige humor gespeend. Wanneer hij op pagina 133 schrijft dat de Katholieke Kerk haar dominante steentje bijdroeg aan de woonsfeer in de wijk, voegt hij op persoonlijke titel toe:
"Zeg maar een zwerfkei". In de inleiding stelt hij dat bij het archief specifieke informatie over Tilburg te vinden is, maar wel
na soms geduldig zoeken (pagina 14). Dat archiefonderzoek heeft mede tot dit unieke boek geleid. Hij heeft ook veelvuldig gebruik gemaakt van de zoekmogelijkheden op de digitale krantenbank van
Delpher.
De Tilburgse textielfabrikanten kenden in tegenstelling tot andere textielsteden geen traditie om huizen te bouwen voor de werknemers. Uitzonderingen zijn Thomas de Beer met de
arbeiderswoningen in de Kuiperstraat en J.N. van Diepen op de
Berkdijk. Relatief gezien was de woonsituatie van de arbeiders niet slecht, al woonden thuiswevers over het algemeen beter dan de fabrieksarbeiders. Het begrip pandjesbaas had geen negatieve benaming. Met de hygiëne echter was het niet rooskleurig gesteld, de kindersterfte was hoog. Vooral tijdens de warme zomers vielen de waterputten vaak droog. Daarnaast toonde de gemeente Tilburg zich zeer passief om het riool aan te leggen en de
gevreesde besmettelijke ziekte cholera brak met enige regelmaat uit.
Het aantal inwoners aan het einde van de negentiende eeuw verdubbelde in de Tilburgse textielstad en mede hierdoor verslechterden de woonomstandigheden. Fabrikanten acteerden laat op het sociale vraagstuk.
Kapelaan Lambert Poell (1872-1937) , die zich wel betrokken voelde bij het lot van de arbeiders, werd overgeplaatst naar een andere parochie in Gemert. Het zijn uiteindelijk de
woningwet en de
gezondheidswet uit 1901 geweest, die hebben gezorgd voor betere woonomstandigheden.
Jan Timmermans legt de uitvoering van deze wetten naast de
stadsontwikkeling in de wijk Groeseind. Daarbij belicht de schrijver
uitgebreid de rol van
bouwpastoor Smits.
De Tilburgse stadsontwikkeling zou er zonder stedenbouwkundige ir.
Rückert heel anders uit hebben gezien. Deze studie biedt daardoor weer nieuwe
inzichten in de woonomstandigheden van de (textiel) arbeiders voor de
Tweede Wereldoorlog.
Jan Timmermans
, Wonen als arbeider in een textielstad. Arbeidershuisvesting in Tilburg 1870-1938 (Hilversum, 2015)
ISBN 978-90-8704-551-7
