Begin 2017 is
Pascal Stout, student Sociale Geografie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen cum laude afgestudeerd op het onderwerp 'Urban nostalgia among elderly people in Tilburg: A phenomenological perspective'.
Nostalgie is van alle tijden. Echter, door voortschrijdende globalisering, economische crises en toenemend maatschappelijke onrust lijken mensen vaker terug te vallen op het oude, het bekende, het vertrouwde. Zo ook in de steden van Nederland. Omdat onderzoek naar stadsnostalgie vaak nog slechts literatuuronderzoek is geweest, het fenomeen weinig aandacht kreeg in de discipline van sociale geografie en er een oproep was naar theoretisch gefundeerd en methodologisch onderbouwd onderzoek, koos ik voor onderzoek naar stadsnostalgie. Tilburg was daarvoor de ideale casus, gezien de grote stedelijke en maatschappelijke veranderingen na de Tweede Wereldoorlog.
Voor dit onderzoek heb ik drie geografische theorieën gebruikt die dieper ingaan op de ervaring van plekken. De eerste is van Yi-Fu Tuan en gaat over wat iets eigenlijk een plek maakt in plaats van een ruimte. De tweede theorie van Edward Relph gaat over plaatsloosheid en gaat in op de vraag wanneer er überhaupt geen sprake is van een (geborgen) plek. De derde theorie die ik gebruikte was geïnspireerd op een boek met een mengelmoes aan inzichten, zoals geworteldheid, ouder worden en de ervaring van het thuisgevoel.
Omdat het fenomeen best veel emotie omvat en uitgaat van subjectieve meningen, heb ik gekozen voor kwalitatief in plaats van kwantitatief onderzoek. Dit betekent dat ik vooral individuele ervaringen beschrijf en geen statistiek hanteer. Om het onderzoek echter wetenschappelijk steviger te maken heb ik ook gekozen voor drie verschillende onderzoeksmethodes en een zo divers mogelijk palet aan respondenten (die overigens wel allemaal Tilburgers én op respectabele leeftijd moesten zijn). Ik maakte zo gebruik van fenomenologische interviews, herfotografie en archiefonderzoek.
Uiteindelijk kwam naar voren dat stadsnostalgie zo bitter nog niet is en de herinneringen die erbij horen vaak positief gewaardeerd worden. Het lijkt vooral te ontstaan bij snelle veranderingen in relatie tot objecten waarmee mensen zich als persoon veel mee identificeerden. Maar stadsnostalgie kent meerdere lagen en is complex. Mensen kunnen niet onder één specifieke noemer van nostalgie geplaatst worden, want achter elk object gaat een ander soort terugverlangen schuil. Zo ontdekte ik dat er dus niet twee typen nostalgie zijn zoals Svetlana Boym schetste, maar op z’n minst dertien. En dat al in Tilburg alleen.
Majestueuze herenhuizen, inspirerende kerken, parkjes, voormalige kruidenierszaken, typische bomen en familieleden. Ze kwamen allemaal voorbij. De een vertelde dat het terugverlangen naar het verleden gekleurd is of zelfs helemaal niet klopt, de ander wilde objecten of de leefwereld terug hebben - precies zoals het vroeger was. Daartussenin nestelden zich alle verhalen van de Tilburgers. Het resultaat was een kleurrijk en inzichtelijk onderzoek, waarvandaan historici, beleidsmakers, inwoners en ruimtelijke ontwerpers een nieuw elan kunnen geven aan een aantrekkelijkere stad. Want nostalgie maakt ook heel creatief en vertrouwd.
Wil je meer weten over (stads)nostalgie? Of ben je benieuwd naar de resultaten uit Tilburg? Vóór de zomer houd ik een lezing. U bent van harte welkom!
Tekst: Pascal Stout
